Dinsdag 28 maart kwam de gehele keten samen tijdens de masterclass van Smaakacademie Achterhoek met ook docenten en leerlingen van het ZoneCollege.
Aanleiding vormde de teelt van brouwwaardige gerst door Smaakacademie Achterhoek zelf. De sfeer was gemoedelijk in het praktijkrestaurant van het Graafschap College.
Verschillende werelden kruisen elkaar bij graanteelt in de Achterhoek. Je hebt een stuk grond nodig (vaak van melkveehouder of akkerbouwer), een vakkundige teler, ambachtelijke verwerkers zoals een molenaar of vloermouterij, vakmensen die heerlijke producten maken en tot slot ook verkooppunten. Verschillende mogelijkheden zijn besproken hoe Achterhoeks graan in het landschap onderdeel wordt van een verdienmodel voor boer en alle ketenschakels. Zo werken we toe naar meer graan in ons landschap!
Graan als voer
Het telen van graan ten opzichte van maïs heeft op bepaalde punten voordelen voor de melkveehouder. Graan is beter bestand tegen droogte. Hierdoor komt de opbrengst van graan al heel dicht in de buurt van maïs. Ook ontwikkelt gras zich beter na graan. Zeker het jaar daarna pluk je hiervan de vruchten qua opbrengst. En graanteelt is beter voor de bodem en vervangt een deel van de import van veevoer. Maar het vergt wel meer vakmanschap dan maisteelt. Zoals Dennis Storkhorst van Groeikracht aangaf: ”Neem de teelt serieus, dan kun je goede opbrengsten halen en op krachtvoer kosten besparen”.
Graan voor natuur
Rob Geerts, onderzoeker van Wageningen Universiteit experimenteerden met zomergranen en effecten op natuur. Er werd geen chemie gebruikt en lichte grondbewerking. De stoppels lieten ze liggen tijdens de winter. Vooral voor vogels had dit een positief effect. Hier werd meteen de link gelegd met bier: een bieretiket met een veldleeuwerik erop.
Inmiddels is ‘vogelgraan’ onderdeel van het pakket Agrarisch Natuurbeheer met een vergoeding van €730 of €1250 euro per ha. Voorwaarde is dat er geen kunstmest en chemie worden gebruikt. Dit is mogelijk voor voergraan, maar bij graanteelt voor bier en brood moet de kwaliteit ook goed zijn. Met name het eiwitgehalte, anders kan er geen bier van gebrouwen worden. Of dit mogelijk is vergt praktijkonderzoek. Kan deze teelt helemaal zonder het gebruik van kunstmest, zodat er gebruik gemaakt kan worden van deze subsidie?
Proefteelt gerst van Smaakacademie Achterhoek.
Dat je van graan veel lekkers maakt, is bekend. Maar dat je van Achterhoeks graan (gerst) ook hele lekkere bieren kunt maken, misschien nog niet. Smaakacademie zette een experiment op. In maart 2022 ging het eerste zaadje in de grond, om in 2023 een lekker biertje te worden. Smaakacademie hield alle stappen, kilo’s en saldo’s bij. De conclusie is dat dit experiment niet rendabel was, mede door de droogte van 2022, maar dat er genoeg mogelijkheden zijn om dit wel te halen.
Brouwerijen Wentersch en de Borghman hebben twee heerlijke bieren gemaakt van ons eigen gerst: Zunnebock en Zucht. Ze hebben hiervoor de gerstoogst 2022 van Smaakacademie gebruikt met ieder een eigen receptuur en twee verschillende smaken. Beide brouwers zijn zeer tevreden over de kwaliteit die teler Jan Steverink van Slaege en mouter Jan Legters van vloermouterij Masterveld hebben geleverd. Van luisteren en praten krijg je dorst, dus deze twee bieren werden ook even geproefd. Beiden werden positief beoordeeld. Ga ze ook proeven, verkrijgbaar bij www.wentersch.nl en www.borghman.nl/brouwerij/
Hopteelt in de Achterhoek
Om bier te maken, heb je ook hop nodig. Laat dat nu ook groeien in de Achterhoek. Sebastiaan Tekelenburg van Hopkwekerij van Tekelenburg vertelde over zijn hopkwekerij. Hop heeft wortels die wel 4-5 meter diep gaan, om zo bij het grondwater te komen. De plant staat dan zo’n 20 jaar. Hop is met name van oudsher een conserveringsmiddel voor bier en voegt ook smaak toe. Inmiddels zijn er twee hoptelers in de Achterhoek, ruim voldoende voor alle Achterhoekse brouwers.
Conclusie
Conclusie is dat er volop kansen zijn voor meer graan in de regio. Als veevoer voor de melkveehouderij en ook voor humane consumptie zoals bier, whisky en brood. Maar het vergt wel het bundelen van alle inspanningen en belangen, omdat het saldo van graanteelt minder is dan andere gangbare teelten zoals gras, maïs en aardappelen. Nodig is het bundelen van krachten en vervolgacties:
- Ten eerste, meer kennis bij de consument die lang niet altijd in de gaten heeft dat veel streekproducten geen graan (en mout) uit eigen regio bevatten. Ook al staat de Achterhoeks vlag op het etiket.
- Ten tweede, dat akkerbouwers en melkveehouders meer kennis nemen van de meerwaarde van graanteelt voor bodem en landschap. En zo minder veevoer importeren en bijdragen aan meer circulaire landbouw.
- Ten derde, dat graanteelt ook onderdeel is van subsidies voor natuur vanuit Europa (vogelgraan) en ook benut kunnen worden, al vergt dit nog wat praktijkonderzoek.
- Ten vierde, dat grondeigenaren die minder hechten aan een hoge pachtprijs en méér aan landschap, natuur en smakelijke lokale foodproducten hun grond beschikbaar kunnen stellen aan graantelers, bakkers en brouwers.
- Ten vijfde, promotie. Door samen te werken met doeners merken we dat de passie voor Puur Achterhoekse producten ook leidt tot mooie producten wanneer alle ketenspelers aan tafel zitten en samen gaan werken, hun kennis hierover delen en proeven. Het delen van deze kennis en passie is ook zeer geschikt voor het ontwikkelen van toeristische arrangementen. Uniek voor de Achterhoek is dat alle ketenschakels van akker tot bakker, van korrel tot borrel aanwezig zijn in eigen regio en professioneel werken.
Nu verder en smaakt naar meer!
Twee groepen Loonwerk-studenten van Zone.College gaan met alle gebundelde kennis aan de slag met het telen van brouwaardig gerst in Aalten en bakwaardig graan bij restaurant de Heikamp. Ze houden ons op hoogte over de teelt en resultaten in 2024!
Er is een groep Saxion studenten gestart. Zij doen onderzoek hoe je informatie over de Achterhoekse bodem en natuur overbrengt op gasten door middel van graanproducten zoals brood en bier. Doel is om de meerwaarde van graan voor de Achterhoek om te zetten in een meerwaarde en meerprijs. Hoe communiceer je dit complexe, maar mooie verhaal?
Daarnaast zijn er nog andere vervolgacties mogelijk: inzetten op consumentenvoorlichting en toeristische arrangementen met Achterhoek Toerisme rond graanteelt, onderzoek naar bak/brouwaardige teeltkwaliteit mét natuurdoelstellingen en subsidies door studenten van Smaakacademie. Ook agenderen we dit op de onderzoek- en innovatieagenda van Achterhoek Food. Tevens worden nieuwe onderzoekswensen hier ook op geplaatst.
Tot slot zijn er aanknopingspunten met het Natuur-inclusieve-landbouw project (vanuit Provincie Gelderland), om promotiemateriaal en/of een campagne te ontwikkelen in samenwerking met Achterhoek Toerisme.
Nog uitzoekwerk!
Op onderstaande vragen, bleek nog geen antwoord te zijn. Wil je hiermee aan de slag? Laat het ons weten, dan gaan we samen d’ran! Ken je iemand met een stuk grond die open staat voor experimenteren? Laat het ons weten.
- Voor het pakket Agrarisch Natuurbeheer (subsidie) mag er geen kunstmest gebruikt worden, wel dierlijke mest. Kun je gebruik maken van deze subsidie en ook de kwaliteit waarborgen voor bakwaardig of brouwaardig graan? Mag je gebruik maken van biologische bladbemesting en werkt dit goed genoeg?
- Hoe pakt brouw/bakwaardige graanteelt uit voor een Achterhoekse akkerbouwer? Deze is verplicht vanuit GLB regelingen om een rustgewas in te plannen.
- Wat zijn de mogelijkheden van ”dubbeldoel” teelt en wat is de opbrengst hiervan: combineren van graan voor voer en humane consumptie. Daarbij benut je de betere plekken voor humane consumptie en slechtere plekken worden veevoer.
- Wat moet er gebeuren voor brouwers, bakkers, molenaar, mouter als er daadwerkelijk steeds meer graan voor humane consumptie bij komt? Kunnen zij ook opschalen?
- Hoe maak je de consument wijzer zodat deze begrijpt dat een bier van Achterhoekse grondstoffen uniek is en meer kost? En dat dus niet elk streekproduct Achterhoekse ingrediënten bevat?
- Op welke locaties maak je de consument wijzer?
- Hoe zorg je voor beleving?
- Draagt een keurmerk of kwaliteitskenmerk hieraan bij? Zoals BOB of ‘Echt Veluws Product’.
Wil je hiermee aan de slag? Laat het ons weten, dan gaan we samen d’ran
Ken je iemand met een stuk grond die open staat voor experimenteren? Laat het ons weten
Smaakacademie Achterhoek brengt de keten en onderwijs samen en telkens blijkt dat dit tot mooie onderscheidende foodproducten leidt. Wil jij als ondernemer iets uitgezocht hebben of zoek je als docent of student invulling voor een onderwijsactiviteit of project? Mail gerust naar jeanne@truefood.nl (projectleider Smaakacademie Achterhoek). We hebben een enorme lijst met mogelijkheden!
